Europa staat op een historisch kantelpunt in zijn energievoorziening. De vraag naar aardgas groeit niet langer en de piek lijkt definitief achter ons te liggen. Recente data tonen aan dat na een laatste opleving in 2021, het gasverbruik in de Europese Unie in een structurele daling is beland. Deze trend wordt gedreven door een combinatie van geopolitiek, klimaatbeleid en pure noodzaak.
De omslag kwam in een stroomversnelling na de Russische inval in Oekraïne in 2022. De gaskraan uit Rusland, ooit goed voor ongeveer 40% van het totale gasverbruik in de EU (Eurostat, 2022), werd grotendeels dichtgedraaid. In recordtempo heeft Europa deze afhankelijkheid ingeruild voor vloeibaar aardgas (LNG), met de Verenigde Staten als nieuwe hoofdleverancier. Deze strategische pivot heeft de acute dreiging van gastekorten weggenomen, maar introduceert een nieuw speelveld met andere risico’s.
Vraag naar Gas Piekt – en Daalt dan Structureel
Het concept ‘peak gas demand’ beschrijft het moment waarop de totale vraag naar aardgas zijn hoogste punt bereikt om daarna permanent te dalen. Dit keerpunt is geen toeval. Europese klimaatambities, zoals vastgelegd in de Fit for 55-doelstellingen en het REPowerEU-plan, zetten vol in op energiebesparing, elektrificatie en vergroening. Warmtepompen vervangen massaal gasketels, zonne- en windenergie verdringen gascentrales uit de elektriciteitsmix, en groene waterstof wordt klaargestoomd als toekomstig alternatief.
De cijfers onderstrepen dit beeld. Het gasverbruik in de EU lag in 2023 en 2024 consistent zo’n 20% onder het gemiddelde van de jaren vóór de crisis (2019-2021) (IEA, Gas Market Report Q2 2025). Analisten van het Internationaal Energieagentschap (IEA) verwachten dat deze dalende trend onomkeerbaar is. Zelfs als een koude winter of economisch herstel de vraag tijdelijk opstuwt, zal het Europese gasverbruik rond 2030 structureel fors lager zijn.
Van Geopolitiek Drama naar LNG-Dynamiek
Dit betekent zeker niet dat Europa nu volledig ‘in control’ is. Het afscheid van relatief voorspelbaar Russisch pijpleidinggas heeft ons overgeleverd aan de dynamiek van een volatiele, mondiale LNG-markt. In 2024 was de VS al goed voor bijna de helft van de totale LNG-import van de EU (Europese Commissie, Q1 2025 Gas Market Report).
De geopolitieke risico’s zijn anders, maar niet per se kleiner. Een besluit in Washington, zoals de tijdelijke pauze op nieuwe exportlicenties begin 2024, kan direct invloed hebben op het toekomstige aanbod (The White House, 2024). Ook kan Trump de LNG export gebruiken in zijn handelsoorlog tegen Europa. Bovendien concurreert Europa nu wereldwijd met grootverbruikers in Azië om dezelfde ladingen LNG. De Europese gasprijs (TTF) wordt daardoor niet alleen beïnvloed door het weer in Berlijn, maar net zo sterk door een hittegolf in China of een productieverstoring in Qatar.
Wat Levert het op? En Waar Wringt het?
De nieuwe realiteit heeft duidelijke voordelen. Minder afhankelijkheid van één leverancier versterkt de energiezekerheid. Het dwingt bovendien tot versnelde innovatie: investeringen in hernieuwbare energie, efficiëntere netwerken en groene waterstof zijn nog nooit zo hoog geweest. Op termijn kan dit leiden tot een stabieler en duurzamer energiesysteem en een snellere reductie van de CO₂-uitstoot.
Tegelijkertijd zijn er aanzienlijke nadelen en risico’s.
- Waardeverlies van Infrastructuur: Er zijn recentelijk miljarden geïnvesteerd in nieuwe LNG-importterminals. Als de gasvraag sneller daalt dan verwacht, dreigt een deel van deze en oudere gasinfrastructuur onrendabel te worden. Dit fenomeen staat bekend als ‘stranded assets’ (Bruegel, 2023).
- Concurrentiepositie Industrie: Energie-intensieve bedrijven in Europa kampen met gasprijzen die structureel hoger liggen dan in de VS of het Midden-Oosten. Dit zet de concurrentiepositie onder druk, zolang schone en betaalbare alternatieven niet op voldoende schaal beschikbaar zijn.
- Sociaaleconomische Gevolgen: De afbouw van de gassector zal banen kosten in havengebieden, de petrochemie en bij installatiebedrijven. Dit vraagt om een rechtvaardige transitie, met programma’s voor om- en bijscholing.
Peak Gas in Nederland: Koploper Tegen Wil en Dank
Nederland, historisch gezien een van de grootste gasproducenten van Europa, loopt voorop in de daling van de gasvraag. Het sluiten van het Groningenveld en de energiecrisis hebben een transitie afgedwongen die zijn weerga niet kent.
- Van Exporteur naar Importeur: Dankzij het gasveld in Groningen was Nederland decennialang een netto-exporteur. Vanwege de aardbevingsproblematiek is de productie afgebouwd en per 1 oktober 2023 definitief gestopt (alleen nog beschikbaar in uitzonderlijke noodsituaties). Sinds 2018 is Nederland daardoor een netto-importeur van aardgas (CBS, 2023).
- Historisch Laag Verbruik: Het Nederlandse gasverbruik is gekelderd. Volgens het CBS lag het verbruik in 2023 met 30 miljard kubieke meter (bcm) al op het laagste niveau sinds 1972. Deze trend zette door in 2024. De daling sinds 2021 bedraagt ruim 25% (CBS, 2024). De afname is zichtbaar in alle sectoren: huishoudens isoleren en installeren warmtepompen, en de industrie schakelt versneld over op elektrificatie en andere processen om de hoge gas- en CO₂-prijzen (via het ETS) te ontwijken.
- Draaischijf voor LNG: Om de leveringszekerheid te borgen, heeft Nederland zijn importcapaciteit voor LNG fors uitgebreid. De bestaande Gate terminal in Rotterdam heeft een capaciteit van 16 bcm per jaar, en de drijvende terminal in Eemshaven voegt daar 8 bcm aan toe. Met een totale importcapaciteit van 24 bcm (Gasunie, 2024) is Nederland een cruciale draaischijf geworden voor de doorvoer van LNG naar de rest van Noordwest-Europa, met name Duitsland. Dit vergroot de leveringszekerheid, maar maakt de Nederlandse markt volledig afhankelijk van de mondiale LNG-prijzen.
- Beleid en Vooruitzichten: De Nederlandse piek in gasvraag ligt definitief achter ons. De uitvoering van het Klimaatakkoord, gecombineerd met de warmtetransitie in de gebouwde omgeving (via de Transitievisies Warmte van gemeenten) en de verduurzaming van de industrie, zal de vraag verder doen dalen. Scenario’s van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en netbeheerders laten zien dat deze trend structureel is. De discussie gaat nu vooral over hoe de resterende gasvraag kan worden ingevuld met onder andere groen gas en waterstof (PBL, Klimaat- en Energieverkenning 2024).
Conclusie: Welke Keuzes Liggen er Nu Voor?
Voor beleidsmakers en bedrijven, zowel in Den Haag als in Brussel, zijn er de komende jaren lastige afwegingen te maken. Investeer je in flexibele infrastructuur die kan overschakelen op waterstof? Durf je langjarige LNG-contracten af te sluiten als je weet dat de vraag sneller kan dalen dan verwacht?
Coördinatie op Europees niveau blijft cruciaal. Gezamenlijke inkoop en strategische opslag kunnen prijsdruk verlichten. Maar bovenal: zonder een duidelijke visie en politieke lef loopt Europa het risico oude afhankelijkheden te vervangen door nieuwe.
De piek in de gasvraag is geen eindstation, maar het begin van een nieuwe energiereis met andere risico’s en kansen. De vraag is niet óf Europa en Nederland de transitie doormaken, maar hoe slim, snel en rechtvaardig dat gebeurt.