De energietransitie brengt grote veranderingen met zich mee, maar ook nieuwe uitdagingen. Eén van de meest urgente problemen in Nederland is netcongestie. Steeds vaker horen we dat bedrijven geen nieuwe aansluiting kunnen krijgen of dat zonneparken tijdelijk worden afgeschakeld. Maar wat is netcongestie precies? En is hernieuwbare energie daar de (hoofd)oorzaak van?
Wat is netcongestie eigenlijk?
Netcongestie ontstaat wanneer de transportcapaciteit van het elektriciteitsnet ontoereikend is om de elektriciteit van producenten naar verbruikers te transporteren. Het net raakt als het ware ‘verstopt’. Dit manifesteert zich in twee vormen:
Opwekcongestie doet zich voor bij een overaanbod van elektriciteit. Denk aan zonnige, winderige dagen waarop zonne- en windparken samen enorme hoeveelheden stroom produceren. Als het lokale net deze stroom niet kan afvoeren, ontstaat er een overschot.
Afnamecongestie treedt op bij een te hoge elektriciteitsvraag. Bijvoorbeeld wanneer meerdere grootverbruikers in een bedrijventerrein of woonwijk gelijktijdig veel vermogen vragen, zoals fabrieken, laadstations voor elektrische voertuigen of warmtepompen.
In beide gevallen moeten netbeheerders zoals TenneT (landelijk) of Liander, Enexis en Stedin (regionaal) ingrijpen om de stabiliteit van het net te waarborgen.
De complexe relatie met hernieuwbare energie
Omdat het aandeel hernieuwbare energie de afgelopen jaren snel is gegroeid in Nederland (53% in 2024) en Europa (47% in 2024) wordt het in het nieuws regelmatig afgeschilderd als de oorzaak van netcongestie. Maar het is te eenvoudig om hernieuwbare energie als hoofdschuldige aan te wijzen. Toch brengen zonne- en windenergie specifieke uitdagingen met zich mee:
- Onvoorspelbare productiepieken: De weersafhankelijkheid van zon en wind maakt productieperioden moeilijk voorspelbaar, wat kan leiden tot plotselinge pieken die het net moet verwerken.
- (Gede)centraliseerde opwekking: Waar ons elektriciteitsnet oorspronkelijk ontworpen was rond enkele grote centrales op land, komt stroom nu uit talloze kleinere bronnen – van grootschalige zonneparken tot particuliere daken met zonnepanelen, maar ook grootschalig zoals wind-op-zee parken.
- Toenemende elektrificatie: Parallel aan de groei van duurzame opwekking stijgt de vraag naar elektriciteit door warmtepompen, elektrische auto’s en industriële elektrificatie. Deze combinatie vergroot de congestiedruk aanzienlijk.
Afschakelen: noodgreep, geen oplossing
Een directe maatregel bij opwekcongestie is het tijdelijk afschakelen van zonne- en windparken. Hoewel dit acute overbelasting voorkomt, biedt het geen structurele oplossing:
- Het verspilt duurzame energie en ondermijnt klimaatdoelstellingen en energieonafhankelijkheid
- Het vermindert de aantrekkelijkheid voor investeerders in hernieuwbare projecten
- Het leidt tot inefficiënt gebruik van bestaande infrastructuur, met hogere kosten als gevolg
Naar duurzame oplossingsrichtingen
Een effectieve aanpak van netcongestie vraagt om een meersporenstrategie én sterke centrale regie zoals neergezet in het Landelijke Actieplan Netcongestie:
Versnelde netverzwaring is essentieel: nieuwe hoogspanningslijnen, onderstations, transformatoren en slimme netbesturing. Dit complexe proces vergt tijd en wordt beïnvloed door ruimtelijke ordening, vergunningstrajecten en maatschappelijk draagvlak. Juist hier is krachtige regie van de overheid noodzakelijk om procedures te stroomlijnen en prioriteiten te stellen.
Flexibiliteit en opslag bieden kansen om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Batterijsystemen, waterstofproductie en vraagsturing kunnen pieken opvangen en dalen vullen. Een landelijke regieorganisatie zou deze initiatieven kunnen coördineren en stimuleren via gerichte beleidsinstrumenten.
Nationale coördinatie is onmisbaar geworden. Door de versnippering van verantwoordelijkheden tussen verschillende partijen – netbeheerders, energiebedrijven, lokale overheden en eindgebruikers – ontbrak het lange tijd aan een geïntegreerde aanpak. Met het Landelijke Actieplan Netcongestie (LAN) is hier nu een begin mee gemaakt.
Strategische autonomie en economische kansen
Netcongestie raakt ook onze strategische positie. Een robuuste energie-infrastructuur vermindert buitenlandse afhankelijkheden en schept voorwaarden voor de groene industrie. Fabrikanten van batterijen, elektrolysers en andere duurzame technologieën hebben een betrouwbaar elektriciteitsnet nodig. Investeringen hierin ondersteunen zowel onze concurrentiepositie als de energietransitie.